حق کپی رایت در راستای حفاظت از حقوق معنوی پدید آورندگان آثار مختلف (اعم از ثبت اختراعات ، طرحهای صنعتی و علائم تجاری – نرم افزارهای رایانه ای – کتب و نشریات و …) در سطح ملی و بین المللی مطرح میباشد و اغلب کشورها در این راستا قوانینی را نیز تصویب و به موقع اجرا گذارده اند.
حقوق مالکیت فکری یکی از زیر مجموعه های حقوق خصوصی است که پدیدآورنده یک اثر از آن برخوردار است و به موجب آن؛ بهره برداری غیرمجاز از اثر پدیدآورنده از سوی شخص یا اشخاص دیگر، ممکن است موجبات مسئولیت مدنی و کیفری را برای بهره بردارِ غیرمجاز فراهم آورد.
در ایران قانون ثبت اختراعات ، طرحهای صنعتی و علائم تجاری در تاریخ ۷/۸/۸۶ تصویب شده و بنده قبلا؛ در پرونده های ارجاعی از محاکم قضایی به موردی از این دست برخورده بودم که مربوط به کپی برداری از طرح یک کلاهک لوله بخاری و بررسی ثبت اطلاعات مربوط به آن در پایگاه اطلاع رسانی “مرکز مالکیت معنوی – سازمان ثبت اسناد و املاک کشور” بود
همچنین در ایران قانون حمایت از حقوق پدید آورندگان نرم افزارهای رایانه ای در تاریخ ۴/۱۰/۷۹ تصویب شده و آیین نامه اجرایی مربوط به آن نیز در تاریخ ۲۴/۴/۸۳ تصویب گردیده است.
بررسی دقیق این قوانین و احیانا سایر قوانین مرتبط ؛ بیانگر آنست که جزئیات امر در صورت ارجاع پرونده های مرتبط به چه شکل و شیوه ای بایستی مورد مداقه قرار گیرد. مد نظر قرار دادن قانون اخیرالذکر و آیین نامه مربوطه بعنوان میزان و ملاک عمل در اینگونه پرونده ها بسیار مهم میباشد و به نظر اینجانب بهترین خط کش برای سنجش میزان تطبیق حقوق پدیدآورندگان محصولات رایانه ای با شرایط پرونده؛ برای جلوگیری از تضییع حق آنان؛ در حال حاضر همین قانون میباشد.
بدیهیست بررسی های دقیق فنی در خصوص چگونگی ساختار نرم افزارها و طراحی اجزای آنها و یا دیتابیسهای آنها؛ مشخصات و قابلیتهای فنی و عملکردی نرم افزار؛ نحوه پیاده سازی و منطق یک اثر و محصول کامپیوتری؛ در صورت نیاز بررسی سورس؛ امکان تهیه گزارشات مختلف موجود در نرم افزار و یا قابل افزودن به آن و … بررسی تقدم و تاخر زمانی ایجاد سیستم و نیز احیانا جمع آوری اطلاعات از کاربران سیستم در محل های مشتری و سایر اطلاعات لازم؛ اقداماتیست که کارشناس آی تی بایستی انجام دهد تا راهگشای تهیه یک گزارش کارشناسی کامل و متقن باشد
در بعد بین المللی نیز؛ سازمان جهانی مالکیت معنوی WIPO یکی از ۱۶ آژانس تخصصی زیرمجموعه سازمان ملل متحد است. وایپو هم‌اکنون ۱۸۴ کشور عضو دارد و ۲۴ معاهده بین‌المللی را به تصویب رسانده است.
ایران با وجود عضویت در سازمان جهانی مالکیت فکری WIPO ، همچنان در حال بررسی کنوانسیون برن، یعنی مهم‌ترین معاهده بین‌المللی تحت مدیریت WIPO است.
همچنین مسئله بررسی کپی رایت در خصوص نرم افزارهای آزاد و اوپن سورس ؛ نیاز به اعمال دقت مضاعف دارد. زیرا استفاده از سورس برخی نرم افزارها و اعمال تغییرات بعدی در آنها نیاز به کسب مجوز از تولید کننده اولیه و یا ذکر منبع و ماخذ دارد. در این خصوص نیز کارشناس بایستی راه حل های موجود در قانون را مورد بررسی قرار داده و محدودیتهای قانونی مربوطه را مد نظر قرار دهد.
در پایان ذکر این نکته ضروریست که در صورت ارجاع پرونده های مرتبط؛ کارشناسان بایستی؛ پس از اقدام به جستجو در اینترنت برای کسب اطلاعات مربوطه؛ در صورت نیاز؛ از اطلاعات همکاران دیگر خود (مخصوصا عزیزانی که در این خصوص پیش کسوت و دارای تجربه میباشند) نیز برای تکمیل بررسی ها و ارائه نظریه محکمه پسند استفاده نمایند.